Ngay đầu ngõ nhà tôi có cái đình làng đẹp lắm. Nó không cổ kính vểnh mái cong vòm và nghi ngút khói hương mà giản dị chỉ là hai hàng cột mít chạy song song và bốn bề thông thống. Mặt tiền quay ra mé bến và trên cao là ba đại tự bằng chữ nho mà dịch nôm ra thì là Phúc Hậu thôn. Đó là nơi người ta ngả nghến mỗi buổi trưa hè hoặc khi nông nhàn thư thả và là chỗ cho lũ trẻ chúng tôi chơi những trò vụng dại quanh năm.
Thói thường thì đình là nơi thờ thành hoàng làng nhưng khốn nỗi đâu phải làng nào cũng có thành hoàng. Với nữa, theo như lời của dăm vài cao niên bô lão, thì đình được xây trong thời kỳ cải cách ruộng đất, dùng làm nơi đấu tố địa chủ và kiêm nhiệm luôn cả việc đả thực - bài phong nên cái lối lang mới nhỡ nhàng ra thế. Nhưng có hề chi khi so với những khối bê tông tân thời lừng lững mà người ta gọi một cách mỹ miều ra là nhà văn hóa bây giờ. Đó chính là một dạng đình làng biến thái, thậm chí quái thai ở kỷ thiên đàng vậy.
Trong bốn mùa xuân hạ thu đông thì mùa hè mới là thần tiên của con trẻ bởi ba tháng đó chúng tôi chả phải học hành gì, tâm trí thả hết vào những buổi tắm sông, lội đồng, trận giả cùng những miên man bêu nắng với bát ngát bọ xít chim sâu và cơ cầu đòn roi của việc trốn nhà nghịch dại. Nhẽ bởi thế mà người ta nghĩ ra trò sinh hoạt đội chăng? Nói thì hơi lằng nhằng nhưng vắn tắt thì là cái việc tụ tập lũ nhi đồng thối thai lại tập tành nghi thức cùng những múa hát hoan ca để đến dịp cuối hè xã đoàn tổ chức cắm trại cho các chi đội, vừa là thi thố, vừa là chung vui.
Cứ vào quãng trung tuần tháng sáu là đã rậm rịch rồi. Trống con trống cái của mùa cũ được đem ra phơi cho căng mặt và tang trống được vặn xiết chỉn chu. Tiếp đó là lập danh sách đội viên và phụ trách. Đội viên già thải ra để lên đoàn viên, nhi đồng mới lớn sẽ sung vào kế tục. Các anh chị phụ trách cũng vậy, hết tuổi đoàn nhẽ ung dung vào đảng, hay gì? Là tôi lý sự theo cái lối quy trình thôi chứ ở cái tuổi ô mai cóc nhái thì te tái làm chi. Và đình làng cùng với khoảng sân rộng là nơi cho những tùng dinh đinh tai nhức óc.
Ban đầu, tôi không được cái vinh dự đi sinh hoạt đội bởi ông bố khó tính cho đó là một trò vô bổ làm hỏng giấc ngủ ban trưa và bà mẹ tham công sợ con cái bê trễ việc nhà cùng những ối a lợn gà cám bã. Nhưng người ta thuyết mãi, hứa là chỉ trưng dụng năm đầu để đảm bảo cho cái phong trào cốt được toàn diện, rồi mùa sau thì trình lý do ly trấu mà đào tẩu thời cũng đặng lòng. Ong ve mãi thì tôi cũng được cái cơ hội tham gia với vô khối những dặn dò nết na của song thân và đoàn thể.
Tôi bé tí, lại kháu giai nên được đôn ngay lên vị trí cầm cờ. Thường thì vị trí này cần những nhi đồng có thâm niên một hai mùa vụ bởi nó tối quan trọng trong nghi thức đội. Bọn cờ quạt mà phất sai hướng lạc đường là hai hàng song song đội viên sẽ tán loạn như ong vỡ tổ. Thế nên người ta cần những đứa trẻ tinh anh, thậm chí ranh ma một chút thời mới đặng.
Cứ xong bữa trưa là trống phách ngoài đình rộn rã nhưng chúng tôi không ra vội bởi còn bận la đà những bi đáo khăng diều. Lắm khi các anh chị phục trách phải lần mò xách tai từng đứa thì mới buông chừa. Tôi lính mới nhưng nhanh tiếp thu lẫn ăn nhời nên chả mấy chốc chân dậm tanh vung oai hùng như nguyên súy. Nhiều đứa ăn tập hơn tôi mấy mùa nhưng chậm tiến lắm, cổ tay cổ chân buộc chi chít những lạt lẫn rơm để vung vít và quay trái quay phải cho chuẩn chí. Ấy thế mà nào có ăn thua, nuốt chửi gặm roi từ phụ trách cứ như tật ách di truyền vậy.
Già chiều thì nghỉ và sau cơm tối lại đốt đuốc găng đèn tùng dinh xúng xính. Vẫn những bài nghi thức cũ rích được tập đi tập lại sao cho đều răm rắp mới thôi. Bố mẹ tôi thi thoảng cũng ra đình xem thằng con ngọ nguậy. Chả hiểu hài lòng hay thất vọng mà tịnh chả thảng thốt lấy nửa câu nhưng lâu lâu lại ban cho que kem đường phèn ngọt thỉu.
Gần đến ngày cắm trại, mọi thứ chộn rộn hơn. Người lớn thời lo việc vác rá đi từng nhà mà xin từng bơ gạo để lo cho bữa cơm kết đoàn. Ai khéo mồm thì vận động người có của thêm pha dăm ba đồng bạc, ai khéo tay thì lo việc gấp mũ ca - lô bằng giấy màu hoặc xe chỉ luồn kim đơm vá quần áo cờ quạt sao cho thật tươm. Lũ chúng tôi ngoài việc chuyên cần tập luyện thì cũng cố về nặn bâu mẹ mà xin xỏ manh áo mới và chiếc quần xinh cho những tang tình con trẻ. Nhiều đứa đến hôm tổng duyệt mà vẫn xác như xơ mướp của những nhà rớt mồng tơi, thế nên phải đắp điếm vào bằng cách đi mượn hoặc thiến hoạn lại của ai đó cho thật nên hồn.
Nơi cắm trại là một bãi đất trống phía sau ủy ban. Xã tôi hồi đó có nhõn năm chi đội, tương ứng với năm làng nên trại hè nom cũng phong quang. Trại được cắm từ chiều hôm trước, tinh những tre nứa và phủ bạt hoặc vải lên trên. Bên ngoài, cổng trại được đan lát cài cắm đủ loại khẩu hiệu lẫn hình hài. Bên trong, ảnh bác treo trang trọng nơi chính diện cùng bộ bàn ghế được phủ khăn diêm dúa với lọ hoa nhang nhác cúng dường. Ấy cái lối chung là thế tuy vẫn có những sự khác biệt tinh tươm. Người ta chấm giải thấp cao là dựa vào sự nết na hay cẩu thả. Ấy thế mà cũng chí chóe thậm chí dọa giết nhau như ngóe khi không hài lòng bởi ai cũng cho rằng của mình là đẹp nhất. Việc tranh đoạt còn dữ dội hơn khi so kè nghi thức lẫn văn nghệ văn gừng và tưng bừng kiếm võ. Sự đó, hầu như năm nào cũng có.
Chi đội làng tôi năm đó không hiểu phải gió hay sao mà được nhất toàn đoàn và tôi là cứu tinh trong quá trình lịch sử đó. Chả là thằng liên đội trưởng chẳng hiểu thần kinh bỗng chốc rung rinh hay sao mà chân nó đi một đằng mà tay lại chỉ ra một nẻo mà nếu bọn cầm cờ nhắm mắt tuân theo thì tèo ngay tắp lự vì không đúng với nghi thức được duyệt. Tôi làm đúng bài và thằng kia chợt tỉnh và dẫn hai hàng đội binh về đích an toàn, không là xuống sông xuống bể cả. Thế mới hay, khi thằng chỉ huy sai hướng thì hệ lụy khủng khiếp đến thế nào nhưng đội viên luôn có quyền lựa chọn của riêng mình. Một là đi theo, hai là ú ớ dồn toa và giẫm đạp lên nhau hỗn loạn. Và ba là rẽ trái để chứng minh lẽ phải thuộc về.
Tôi no nê với bữa cơm đoàn kết cùng những tán dương sung sướng cực kỳ. Vỹ nhân nếu được dự phần thời còn khướt khượt. Từ thằng đội viên vô danh trở thành một ngôi sao lấp lánh, sự ấy huy hoàng kinh niên tới tận những mơ hoang.
Phá bỏ hết những giao kèo năm cũ, tôi được bốc thẳng lên làm liên đội trưởng mùa sau. Một thằng cầm cờ ưu tú và đứa chỉ huy toàn đội là khoảng cách khá xa nhưng không phải là bất khả. Bố mẹ tôi sau khi được ủy ban chia cho mười thước đất phần trăm thì cũng ngậm tăm cho thằng con lon ton lo việc làng xã.
Tôi đội cái mũ kê - pi thõng quai găm lấy cằm, chân dận đôi gò Tiền Phong cứng cựa. Từ đầu đến đuôi nom đĩnh ngộ trong bộ đồng phục áo trắng quần xanh với mong manh những ve gù ủ rũ. Cái thần thái đó xem ra mả lắm nếu như không nói là đẹp đẽ nhất toàn đoàn. Người ta đồn đoán không quán quân thì cũng chiếm ngôi độc bá, nhất là năm nay đội đứng đầu sẽ được dự thi hàng huyện, thậm chí hàng tỉnh.
Trong tất cả các trại hè, nghi thức đội luôn là phần quan trọng nhất, nên dù đã trải qua một mùa kinh nghiệm nhưng ở vị trí mới làm tôi không khỏi bồn chồn. Nhưng khi tiếng tùng dinh vừa nổi thời thổi bay hết cả những hoang mang. Tôi điều chỉnh đội hình như đại tướng dẫn đoàn duyệt binh vậy. Pháo tay nổ rào rào trong nỗi thất thần của đồng bào và hoang mang của những chi đội khác.
Màn duyệt nghi thức kết thúc, tôi được người ta bâu vào rồi bế bổng cả lên. Khi chân chưa chạm đất, cật chưa đụng trời thì một khuôn mặt nhàu nhĩ và xa lạ dễ đến mấy nghìn ánh sáng năm quỳ sụp xuống và ôm chầm lấy tôi khóc nức nở. Mớ tóc lưa thưa cỡ ba vạn chín nghìn sợi cùng với bảy bảy bốn chín cọng râu ất ơ phất phơ vùi vào mặt tôi giàn giụa. Trong hoang mang, người ấy bảo tôi giống hệt thằng con giai đầu lòng nhưng đã vong mạng bởi ngã cây khi bắt chim làm tổ. Hết cơn nức nở thì lận bâu dúi vào tay tôi hẳn năm trăm đồng đỏ cà chua thẳng nếp. Chao ôi, thật là một phép hậu hĩnh đáng giá cho những xót xa thương cảm vô biên.
Tôi cầm tiền và chạy biến vào gốc bàng già, nơi la liệt những mía tiện ổi cóc và đầy nhóc những quà vặt cho thói la liếm đồng quê. Với năm trăm bạc này thì tôi mặc sức ăn và tha hồ mà ngửi hít. Tôi chén tất cả những gì sẵn có và kết thúc bên nồi nước ngô đang bốc khói rất hồ đồ.
Năm đó chi đội tôi về nhì trong khi điểm thi món nào cũng cao gần như tuyệt đối. Và tội đồ là tôi. Cái nết ăn không trông nồi ngồi không trông hướng chả biết vô tình hay hữu ý mà lọt vào góc chết của các anh chị phụ trách chi đội khác. Họ âm thầm quan sát và ghi hẳn nội dung vào sổ tay rồi báo cáo lên tận bí thư đoàn xã. Nôm na ra thì đây là trò kiểm tra chéo tư cách đội viên, không chỉ trong hội trại mà còn cả ở nết sinh hoạt bên ngoài. Việc một thằng liên đội trưởng ưu tú với đầy đủ áo mũ vai gù mà ngồi lù lù ăn quà vặt trong lễ trọng là bong tróc tư cách lắm. Mà những thứ này, chả ai dạy và tôi nào có hay. Nhưng thôi, tiên hãy trách kỷ, nhị hãy trách nhân, tam mới oán phân, có phỏng?
Cái sai của bản ngã hầu như ít cơ hội để sửa đổi lắm, nhất là trong vai của kẻ cầm đầu.
